Samookaleczenia — powody i zapobieganie

Samookaleczanie to zachowanie, które polega na celowym zadawaniu sobie bólu lub uszkodzeń ciała bez intencji samobójczej. Jest wyrazem głębokich trudności emocjonalnych i psychicznych. Samookaleczenia często są sposobem radzenia sobie z nieznośnymi emocjami, stresem lub traumą, ale mogą również sygnalizować inne poważne zaburzenia psychiczne. Rozpoznanie i zrozumienie przyczyn stojących za samookaleczeniami jest kluczowe dla zapewnienia skutecznej pomocy i wsparcia osobom dotkniętym tym problemem.

Czym jest samookaleczanie?

Samookaleczenia mogą mieć różne formy, od cięć, poprzez doprowadzanie do oparzeń, po zadawanie sobie innych form bólu. Ich zrozumienie wymaga jednak spojrzenia poza sam akt fizycznego uszkodzenia ciała. Jest to złożony problem, który obejmuje wiele aspektów psychologicznych, społecznych i behawioralnych. Niezależnie od metody, są one często ukrywane i mogą pozostać niezauważone przez bliskich czy profesjonalistów.

Istotne jest podkreślenie, że samookaleczenia są często krzykiem o pomoc i sygnałem, że osoba potrzebuje wsparcia emocjonalnego i profesjonalnej pomocy. Często postrzegane jako tabu lub problem niewidoczny, stanowią poważne wyzwanie zdrowotne i społeczne, dotykając ludzi na całym świecie. Wbrew obiegowym opiniom nie dotyczą też wyłącznie osób w młodym wieku.

Psychologiczne podłoże samookaleczeń

Psychologiczne podłoże samookaleczeń jest złożone i wielowymiarowe, obejmując szereg czynników emocjonalnych i behawioralnych, które przyczyniają się do tego zachowania. Co może za nim stać?

• Samookaleczenia często są formą radzenia sobie z intensywnym stresem emocjonalnym lub psychicznym. Osoby, które się samookaleczają, mogą to robić w celu złagodzenia uczucia przytłoczenia lub nieznośnego bólu wewnętrznego.
• Trauma, zwłaszcza ta doświadczona w dzieciństwie, jest znaczącym czynnikiem ryzyka. Doświadczenia takie jak przemoc domowa, nadużycia fizyczne, emocjonalne lub seksualne mogą prowadzić do rozwoju zachowań autodestrukcyjnych jako sposobu na radzenie sobie z bólem i stresem.
• >Emocje takie jak gniew, wstyd, czy poczucie winy często leżą u podstaw samookaleczeń. Osoby samookaleczające się mogą odczuwać gniew skierowany wewnętrznie, który wyrażają poprzez uszkadzanie swojego ciała.
• Wstyd i poczucie winy, często związane z negatywnym obrazem siebie i niską samooceną, mogą prowadzić do samookaleczeń jako formy autokarania się lub próby radzenia sobie z tymi trudnymi uczuciami.
• Osoby samookaleczające się często mają trudności z regulacją emocji. Może być to dla nich próba zarządzania intensywnymi emocjami lub sposobem na odczuwanie kontroli w sytuacjach, które wydają się być poza ich kontrolą.
• Samookaleczenia mogą być również formą mechanizmu obronnego, pozwalającego na odwrócenie uwagi od emocjonalnego bólu na fizyczny. Jest to sposób na tymczasowe złagodzenie negatywnych emocji lub uczucia wewnętrznej pustki.

Wpływ środowiska na samookaleczenia

Rozmawiając o przyczynach samookaleczeń, nie powinniśmy skupiać się wyłącznie na wewnętrznym świecie osoby, która decyduje się na taki akt. Na sposób, w jaki jednostki radzą sobie z emocjami i stresami, wpływają czynniki środowiskowe i społeczne. Mowa tu przede wszystkim o konfliktach rodzinnych, braku wsparcia emocjonalnego czy doświadczeniach przemocy domowej. Do rozwoju negatywnych wzorców myślenia i trudności w radzeniu sobie z trudnymi emocjami mogą prowadzić także wczesne doświadczenia w rodzinie, takie jak zaniedbanie emocjonalne lub brak stabilności.

Brak wsparcia w szkole lub pracy i niewystarczające zarządzanie stresem również mogą nasilać uczucie izolacji, a co za tym idzie zwiększać ryzyko autodestrukcyjnych zachowań. To w końcu ważne środowiska społeczne, które wpływają na samopoczucie jednostki. Presja, mobbing, czy wykluczenie społeczne w tych miejscach mogą prowadzić do wzrostu stresu i uczucia bezradności, co może prowokować do samookaleczeń.

Wśród dzieci, młodzieży oraz młodych osób dorosłych istotnym czynnikiem ryzyka stał się w ostatnich latach cyberbulling. Korzystanie z mediów społecznościowych może mieć w tym wieku dwojakie skutki. Z jednej strony oferują wsparcie i poczucie przynależności, ale z drugiej mogą być źródłem przemocy słownej, porównań i negatywnego wpływu na obraz samego siebie. Negatywne interakcje w mediach społecznościowych są silnie powiązane ze wzrostem ryzyka samookaleczeń.

Związek samookaleczeń z innymi zaburzeniami

Samookaleczenia często są powiązane z innymi zaburzeniami psychicznymi, co dodatkowo komplikuje diagnozę i proces leczenia. Najczęściej współwystępują z:

• Depresją. Samookaleczenie może być również wyrazem braku nadziei i desperacji, które są charakterystyczne dla ciężkich postaci depresji. Osoby cierpiące na depresję często doświadczają intensywnych negatywnych emocji i mogą uciekać się do samookaleczeń jako formy radzenia sobie z bólem emocjonalnym i uczuciem pustki.
• Zaburzeniami lękowymi. Samookaleczenia mogą być próbą kontrolowania niepokojących myśli i uczuć związanych z lękiem. Stają się wtedy narzędziem redukcji intensywnego lęku i stresu.
• Zaburzeniami osobowości. Osoby zaburzeniami takimi jak borderline często walczą z regulacją emocji i mogą używać samookaleczeń jako sposobu na zarządzanie intensywnymi uczuciami lub jako sposób na radzenie sobie z uczuciem pustki i samotności. Bywają także formą autokarania się w odpowiedzi na uczucia wstydu czy winy, które są typowe dla niektórych zaburzeń osobowości.
• Zaburzeniami odżywiania. Niektóre osoby z zaburzeniami odżywiania mogą używać samookaleczeń jako kolejnej formy kontroli nad swoim ciałem i emocjami. Mogą wynikać także z negatywnego obrazu ciała, niskiej samooceny i uczuć nieadekwatności.

Metody zapobiegania samookaleczeniom

Zapobieganie samookaleczeniom wymaga podejścia wielowymiarowego, skupiającego się zarówno na wsparciu emocjonalnym i psychologicznym, jak i na edukacji oraz podnoszeniu świadomości społecznej. Oto kilka kluczowych strategii, które mogą przyczynić się do zmniejszenia występowania samookaleczeń:

• Utworzenie bezpiecznego środowiska, w którym osoby dotknięte problemem mogą otwarcie mówić o swoich emocjach i problemach.
• Dostęp do profesjonalnej pomocy psychologicznej.
• Edukacja i podnoszenie świadomości o samookaleczeniach w szkołach, miejscach pracy i społecznościach.
• Programy szkoleniowe dla nauczycieli, pracodawców i pracowników służby zdrowia w zakresie rozpoznawania objawów i skutecznego reagowania na samookaleczenia.
• Identyfikacja i wsparcie osób w grupach wysokiego ryzyka, takich jak młodzież, osoby z historią traum czy zaburzeń psychicznych.
• Wprowadzenie programów profilaktycznych w szkołach i na uniwersytetach, które uczą zdrowego radzenia sobie ze stresem i emocjami.

Gdzie szukać wsparcia?

Osoby, które się samookaleczają, często stają przed wyzwaniem znalezienia odpowiedniej pomocy i wsparcia. Profesjonalna pomoc psychoterapeutyczna jest jedną z kluczowych metod wsparcia dla osób samookaleczających się. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) i terapia dialektyczno-behawioralna (DBT) są szczególnie skuteczne w leczeniu samookaleczeń, ponieważ koncentrują się na zmianie negatywnych wzorców myślenia i zachowania. Mogą pomóc w zrozumieniu podstawowych przyczyn samookaleczeń, nauczeniu zdrowych sposobów radzenia sobie ze stresem i emocjami, a także w rozwoju umiejętności regulacji emocji.

W sytuacjach kryzysowych, takich jak poważne samookaleczenia lub myśli samobójcze, ważne jest szybkie działanie i dostęp do interwencji kryzysowych, takich jak linie pomocy w kryzysie lub specjalistyczne oddziały ratunkowe.

W procesie leczenia nieocenione jest ponadto wsparcie ze strony rodziny, przyjaciół i bliskich. Każda osoba zmagająca się z samookaleczeniami zasługuje na współczucie, zrozumienie i skuteczną pomoc. Aktywne wsłuchiwanie się w potrzeby osób dotkniętych tym problemem, oferowanie wsparcia i zachęcanie do poszukiwania profesjonalnej pomocy to podstawa!