Zniekształcenia poznawcze w terapii uzależnień

Zniekształcenia poznawcze to błędne, nieadekwatne i uproszczone schematy myślowe, które prowadzą do fałszywych przekonań na temat siebie, innych i świata. W przypadku osób uzależnionych zniekształcenia te mogą utrwalać negatywne przekonania dotyczące używania substancji, a także prowadzić utrudniających życie i zdrowienie zachowań. Warto je zatem poznać i dowiedzieć się, jak sobie z nimi radzić.

Przykłady zniekształceń poznawczych

W terapii uzależnień można wyróżnić kilka powszechnych zniekształceń poznawczych, które wpływają na sposób postrzegania siebie, innych oraz sytuacji. Oto niektóre z nich:

• Katastrofizowanie – przesadne przewidywanie negatywnych konsekwencji związanych z uzależnieniem lub rzeczywistością.
• Filtrowanie – koncentracja na negatywnych aspektach sytuacji, ignorując pozytywne strony i osiągnięcia.
• Personalizacja – nadmierne przypisywanie sobie odpowiedzialności za negatywne zdarzenia, nie biorąc pod uwagę innych czynników.
• Uogólnianie – wyciąganie ogólnych wniosków na podstawie pojedynczych zdarzeń, często prowadzące do negatywnego obrazu siebie i rzeczywistości.
• Czarno-białe myślenie – postrzeganie rzeczywistości w sposób skrajny, bez uwzględnienia niuansów i stopni.
• Etykietowanie – przypisywanie sobie i innym jednowymiarowych cech na podstawie pojedynczych zachowań lub zdarzeń.

Osoba uzależniona może doświadczać jednego lub kilku zniekształceń poznawczych jednocześnie, co wpływa na jej myślenie i podejmowanie decyzji w życiu codziennym oraz w procesie terapii.

Wpływ zniekształceń poznawczych na uzależnienia

Zniekształcenia poznawcze mają kluczowe znaczenie w procesie rozwoju i utrzymania uzależnień. Osoba uzależniona może być pod wpływem różnych zniekształceń, które wpływają na jej myślenie i decyzje. Jak działa to w praktyce?

Katastrofizowanie może prowadzić do przekonania, że nie ma możliwości poradzenia sobie z problemem bez używania środków uzależniających. Zaangażowanie w nałóg staje się więc jedynym sposobem radzenia sobie ze stresem i trudnościami życiowymi. Czarno-białe myślenie prowadzi wówczas do przekonania, że nie ma możliwości zmiany, jeśli nie jest ona natychmiastowa i całkowita. Próby zmiany i leczenia uznawane są więc za bezcelowe, ponieważ nie spełniają skrajnych oczekiwań. Co dzieje się potem?

Poprzez filtrowanie osoba uzależniona skupia się wyłącznie na tym, co traci przez swoje uzależnienie, ignorując swoje osiągnięcia i pozytywne aspekty swojego życia. Personalizacja powoduje z kolei, że osoba uzależniona obwinia się za wszystkie negatywne sytuacje w swoim życiu, co utrudnia dostrzeżenie potrzeby zmiany i zdobycie wsparcia w procesie terapii. Następujące wtedy etykietowanie prowadzi do utrwalenia negatywnego obrazu siebie jako osoby uzależnionej, co utrudnia wizualizowanie siebie jako osoby zdrowej i wolnej od nałogu.

Przeciwstawienie się tym zniekształceniom poznawczym jest kluczowe w terapii uzależnień, ponieważ pomaga osobom uzależnionym w bardziej realistycznym spojrzeniu na swoje życie, problemy i możliwości. W miarę jak osoba uzależniona uczy się rozpoznawać i kwestionować te błędne przekonania, zaczyna zdobywać narzędzia potrzebne do przeciwdziałania nałogowi i budowania zdrowszych strategii radzenia sobie z trudnościami życiowymi.

Techniki pracy nad zniekształceniami

W terapii uzależnień stosuje się różne techniki i ćwiczenia, aby pomóc pacjentom w przepracowaniu zniekształceń poznawczych. Obejmuje to między innymi:

• Terapię poznawczo-behawioralną (CBT) – skoncentrowana na zrozumieniu związku między myślami, emocjami i zachowaniami oraz wprowadzaniu pozytywnych zmian.
• Techniki relaksacyjne i zarządzanie stresem – pomagają w redukcji napięcia emocjonalnego i wspierają proces zmiany poznawczej.
• Ćwiczenia uważności (mindfulness) – uczą obserwacji myśli i uczuć bez oceny oraz reagowania na nie w sposób bardziej zdystansowany i świadomy.

Utrzymanie zmian

Praca nad zniekształceniami poznawczymi to proces wymagający czasu i zaangażowania. Nie wystarczy jedynie rozpoznać i zrozumieć te błędne schematy myślowe – kluczowe jest także utrzymanie zdrowego myślenia w dłuższej perspektywie. Osoby uzależnione mogą korzystać z regularnych spotkań terapeutycznych, wsparcia grupowego oraz samopomocowych strategii, aby utrzymać zdrowe nawyki myślowe i zapobiec nawrotom.

Poznawanie zniekształceń poznawczych w terapii uzależnień przyczynia się do lepszego rozumienia swoich myśli i zachowań, a także budowania zdrowszych sposobów radzenia sobie z trudnościami. Tym samym, osoby uzależnione mają szansę na bardziej stabilne i satysfakcjonujące życie, wolne od nałogów.